4857 Sayılı İş Kanunu’nun 41.maddesinde fazla çalışma düzenlenmiş olup madde metnine göre fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan çalışmalardır.
Bu madde İş Kanunu’na tabi işçiler için geçerli olup Deniş İş Kanunu kapsamında çalışan gemi adamları bakımından fazla çalışmanın sınırları ve hesaplama yöntemleri farklılık göstermektedir.
Madde 26- İş süresi, günde sekiz ve haftada kırk sekiz saattir. Bu süre haftanın iş günlerine eşit olarak bölünmek suretiyle uygulanır. İş süresi, gemi adamının işbaşında çalıştığı veya vardiya tuttuğu süredir.
Madde 28- Bu kanuna göre tespit edilmiş bulunan iş sürelerinin aşılması suretiyle yapılan çalışmalar, fazla saatlerde çalışma sayılır.
Deniz İş Kanunu uyarınca aşağıdaki hallerde yapılan çalışmalar fazla çalışma sayılmaz ve gemi adamları bu çalışmalar neticesinde fazla çalışma ücreti talep edemez.
1. Geminin, gemideki şahısların veya gemi hamulesinin selameti için kaptanın yapılmasını zaruri gördüğü işler,
2. Gümrük, karantina vesair sıhhi formaliteler dolayısıyla yerine getirilmesinde zorunluluk bulunan ilave işler,
3. Gemi seyir halinde veya limanda iken gemide yaptırılan (yangın, gemiyi terk etme, denizde çatışma, denizden adam kurtarma ve savunma) talimleri.
Deniz İş Kanunu’nun 28.maddesi uyarınca gemi adamlarının yapmış oldukları fazla çalışmanın her saatine ödenecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarı %25 oranında artırılmak suretiyle bulunacak miktardan az olamaz.
Uygulamada fazla çalışma alacaklarının 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na dayanarak %50 fazlası ile ödenmesi talebinde bulunulsa da 6098 sayılı kanun genel kanun niteliğinde olduğundan ötürü 854 Sayılı Deniz İş Kanunu kapsamında bir gemi adamının fazla çalışma ücreti söz konusu olduğunda özel kanun niteliğinde olan bu kanun uygulama alanı bulacaktır. 6098 Sayılı Kanun gereğince %50 fazla ödenmesi talebi bozma sebebi kabul edilmektedir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 12.05.2022 tarihli ve 2022/4931 E., 2022/5985 K. sayılı kararı
“854 sayılı Kanun'un özel kanun, 6098 sayılı Kanun'un genel kanun olduğu tartışmasızdır. 854 sayılı Kanun kapsamında deniz taşıma işlerinde çalışan işçilere 854 sayılı Kanun hükümlerinin, genel kanun niteliğindeki 6098 sayılı Kanun karşısında uygulanma önceliği vardır. Özel kanunda boşluk bulunan hâllerde genel kanun hükümlerinin uygulanabileceği kuşkusuzdur. Ancak fazla çalışma ücretinin hesap yöntemi noktasında 854 sayılı Kanun'da boşluk bulunmayıp hesaplamanın % 25 zamlı ücretle yapılacağı açıkça hükme bağlanmıştır. Bu nedenle fazla çalışma ücretinin hesabı noktasında özel kanun ile genel kanun arasında herhangi bir çatışma hali söz konusu değildir. 854 sayılı Kanun'un 28 inci maddesinde yer alan açık düzenleme karşısında fazla çalışma ücretinin % 25 zamlı ücretten hesaplanması gerektiği, sonradan yürürlüğe giren 6098 sayılı Kanun'un 402 nci maddesinin 854 sayılı Kanun'a tabi çalışanlar açısından uygulanamayacağı ve gemi adamının fazla çalışma ücretinin % 25 zamlı olarak hesaplanarak hüküm altına alınmasında bir isabetsizlik bulunmadığı anlaşıldığından İlk Derece Mahkemesince tesis edilen karar yerindedir.”
Birçok gemide vardiya kayıtları eksik tutulmakta veya hiç tutulmamaktadır. Bu durum, fazla mesai talebinde delil sunmayı zorlaştırmaktadır.
Bu uygulama çoğu zaman hukuka aykırıdır. Her fazla çalışma için ayrı ücret ödenmelidir.
Uluslararası çalışma kurallarına rağmen, bazı firmalar denetimsizlikten yararlanarak ödemeleri yapmamaktadır.
Gemi adamları işten çıkarılma veya bir daha işe alınmama korkusuyla haklarını arayamamaktadır.
Yargıtay, gemi adamlarının fazla mesai alacakları konusunda fazla çalışmanın ispatı için vardiya çizelgeleri, tanık beyanları ve bordro kayıtlarını dikkate almaktadır. Bu nedenle, her denizcinin çalışma saatlerine ilişkin kendi kişisel notlarını tutması, olası bir hak arama sürecinde büyük önem taşır.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 13.02.2012 tarihli ve 2009/43297 E., 2012/3134 K. sayılı kararı
“Gemiadamı olan davacının işbaşında çalıştığı veya vardiya tuttuğu günlük sürenin belirlenmesi ve günlük 8 saati aşan çalışmasının fazla saatlerle çalışma kabul edilerek fazla çalışma ücretinin hesaplanması gerekir. Bu nedenle davalılara ait gemide varsa fazla saatlerle çalışmaları belgeleyen ve kanunun 28/son maddesine göre tutulması gereken defter getirtilmeli, tanık beyanları ile birlikte değerlendirilmeli ve sonucuna göre karar verilmelidir.”
Deniz iş hukuku alanındaki uzmanlığımızla, gemi adamlarının fazla çalışma alacakları başta olmak üzere tüm hak kayıplarında yanınızdayız. Hakkınızı nasıl arayacağınız konusunda bilgi almak ve danışmanlık hizmeti almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.